Schoenen

Afgelopen dagen was ik met 8 jongeren van de Apeldoornse jongerenraad in Auschwitz. Daar waren we ter voorbereiding op de opening van het vernieuwde Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch op 21 januari. Want Auschwitz was de wrede eindbestemming van ongeveer 1100 van de 1400 slachtoffers van de Duitse ontruiming van de Joodse Psychiatrische instelling Het Apeldoornsche Bosch.

Auschwitz is geen plek waar je onaangedaan rondloopt. Het overweldigende besef van wat hier is gebeurd grijpt je bij de strot. Of zoals één van de jonge deelnemers het zei: “Ik wil altijd alles kunnen begrijpen. Maar dat gaat hier niet. Dit is niet te begrijpen. Hoe mensen andere mensen zo ontmenselijkt hebben. Daar zijn geen woorden voor. “

Het komt onder andere door de schoenen.
En door de haarlokken. In één van de gebouwen zijn reusachtig grote vitrines, volgestouwd met schoenen. In alle maten, in alle soorten, veel bruine, een enkele rode. Ernaast een enorme vitrine met alleen maar haar: vlechten, lokken, staarten, krullen, plukken.
Ieder paar schoenen is van een mens die hier werd vermoord. Iedere lok was van iemand wiens leven, wiens dromen en wiens hoop hier abrupt eindigden.

En toen zag ik die foto, aan de muur van het Nederlandse paviljoen. Een foto van de intocht van de Duitsers in Amsterdam, vlak na de capitulatie van Nederland, mei 1940. Je ziet de Duitsers op militaire voertuigen over een brug rijden. Langs de kant staan Amsterdammers te kijken. En een flink aantal van die mensen brengt een uitbundige Hitlergroet.

Het verband tussen die twee? 
Het begon met machtsvertoon en bespelen van de massa. Toen volgden uitsluiting, isolatie en normalisering van iets wat nooit normaal mag en kan worden: vernedering en ontmenselijking.

Dit jaar vieren we 80 jaar vrijheid. En echte vrijheid betekent ook: de ruimte om ‘nee’ te zeggen als iedereen ‘ja’ zegt. Op te staan als iedereen blijft zitten. Je deur openzetten als iemand wordt buitengesloten.

Dat is vrijheid die ons samen sterker maakt.

Ton Heerts