De Wenumse beken liggen in een oud erosiedal, een beekdal dat is ontstaan doordat er lange tijd water doorheen stroomde. Het is omringd door velden en akkers die wat hoger liggen aan de rand van het dal.
Het bekenstelsel van de Wenumse beken heeft een hoge natuurwaarde en is ook een les in geschiedenis. De beken vormden in het begin een natuurlijke stroom. Maar een deel van de beken is door mensen aangepast, zodat watermolens energie konden opwekken. Daarvoor zijn de beken verder ingegraven in de stuwwal. Maar ook zijn beken opgeleid naar hogere plekken. Zodat het water daar van bovenaf in het waterrad van de molens kon vallen.
Het eerste deel van de Wenumse beken bestaat uit twee waterstromen. Deze lopen door de bossen van de Veluwe die langzaam overgaan in een kleinschalig landschap. Dit is zo’n sterk voorbeeld van een overgangslandschap dat het is aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Op de plek waar de stromen weer samenkomen was vroeger een nat en venig terrein. De beken zorgden voor de waterkracht van maar liefst vijf watermolens. Van de Wenumse Watermolen weten we dat die er voor 1313 stond. Hij staat er nog steeds en is nu een rijksmonument. Van de andere molens zijn alleen nog kleine delen over.
De beken en de omgeving zijn een goed leefgebied voor kikkers, padden en watersalamanders. Ook ringslangen komen hier voor. Vroeger leefden hier ook soorten die stromend water nodig hebben, zoals bermpjes en beekprikken. De laatste tientallen jaren zijn deze soorten er niet meer. Dat komt onder meer doordat de beken droog kunnen vallen. Stekelbaarsjes kunnen hier wel leven. Op sommige plekken komen bijzondere groepen planten voor. En hier en daar zijn er nog elzenbroekbosjes. Ook vind je drogere graslanden dicht bij de molenvijver bij de Wenumse Watermolen.
Rond de beken kun je prachtig wandelen. Als je het klompenpad Kopermolenpad volgt, dan maak je de beek mee vanaf de bron tot waar hij uitkomt in de Grift. Je komt langs landhuizen, de hoger gelegen beken, de watermolen, de molenvijver en een echte voorde. Hier loopt het water van de beek over het pad. Ook kan je vanaf het station van Apeldoorn naar dit gebied lopen via de route Koninklijke voetstappen van het IVN. Meer informatie vind je op de site de Bekenstichting en via de digitale bekenatlas.
De meeste beken vallen onder het Waterschap Vallei en Veluwe. De gemeente vindt de beken en hun omgeving belangrijk. Ze wil daarom samen met de eigenaren het water behouden en de natuur versterken.
